Παθήσεις κατάποσης – Δυσφαγία

Τι είναι η δυσφαγία;

Δυσφαγία ή δυσκαταποσία ονομάζεται οποιαδήποτε διαταραχή σε ένα ή περισσότερα στάδια της κατάποσης μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ασφαλή και επαρκή σίτιση της βρέφους, παιδιού, ενήλικα ή υπερήλικα.

Ποιοι αντιμετωπίζουν συνήθως προβλήματα δυσφαγίας;

Σε εμάς απευθύνονται ή παραπέμπονται ασθενείς, που εμφανίζουν συμπτώματα δυσφαγίας λόγω:

Οξείας βλάβης του κεντρικού νευρικού συστήματος (αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, κρανιοεγκεφαλική κάκωση κ.α.)
Χρόνιας νευρολογικής πάθησης (νόσος Πάρκινσον, άνοια, Σκλήρυνση κατά Πλάκας κ.α.)
Όγκων και νεοπλασμάτων
Κρανιο-προσωπικών δυσμορφιών
Καρδιο-αναπνευστικών παθήσεων
Γαστρεντερολογικών παθήσεων
Τραχειοστομίας
Λαρυγγεκτομής
Επεμβάσεων κεφαλής και τραχήλου
Ασθενειών που επιβάλλουν σίτιση με ρινογαστρικό σωλήνα (Levine) ή γαστροστομία

Ψυχογενών παραγόντων

Ποιος είναι ο φυσιολογικός μηχανισμός κατάποσης;

Η κατάποση χρησιμεύει στην μεταφορά του σάλιου, των στερεών και υγρών τροφών από την στοματική κοιλότητα στο στομάχι. Είναι μια αυτονόητη για όλους τους υγιείς ανθρώπους διαδικασία και αποτελεί μία απο τις συχνότερες κινητικές λειτουργίες μας, αφού ένα παιδί καταπίνει περίπου 1000 φορές την ημέρα, ενώ ένας ενήλικας 600 έως 2000 φορές.

Πριν ακόμα τοποθετηθεί η τροφή στην στοματική κοιλότητα, ο οργανισμός μας έχει προετοιμαστεί να την υποδεχθεί με την επίδραση οσφρητικών αλλά και οπτικών ερεθισμάτων. Οταν τελικά η τροφή μπει στο στόμα, ένα πολύπλοκο δίκτυο νεύρων (5 κρανιακά νεύρα) και μυών (50 μυικές ομάδες) αναλαμβάνει την επεξεργασία της και την ασφαλή προώθησή της στο γαστρεντερικό σύστημα.

Απαραίτητες προυποθέσεις είναι η ανατομική και λειτουργική ακεραιότητα των δομών, που συμμετέχουν.

Είναι μια δυναμική και εξαιρετικά γρήγορη διαδικασία που περιλαμβάνει 3 στάδια:

Στοματικό στάδιο: το φαγητό αναγνωρίζεται αισθητηριακά, τοποθετείται και συγκρατείται στην στοματική κοιλότητα, υφίσταται την επεξεργασία της μάσησης και ο βλωμός (μπουκιά), που δημιουργείται προωθείται με την κίνμηση της γλώσσας στον φάρυγγα.
Φαρυγγικό στάδιο: με την ενεργοποίηση του αντανακλαστικού της κατάποσης κλείνει η αναπνευστική οδός, με την ενεργοποίηση βαλβιδικού μηχανισμού στον λάρυγγα, και ο βλωμός μεταφέρεται στον οισοφάγο.
Οισοφαγικό στάδιο: ο βλωμός μεταφέρεται ακούσια από τον οισοφάγο με περισταλτικές μυικές κινήσεις στο στομάχι.

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι της δυσφαγίας;

Οι κίνδυνοι, που παρουσιάζονται, όταν διαταράσσεται η κατάποση σε οποιοδήποτε στάδιο, σχετίζονται κυρίως με την ασφάλεια και την επάρκεια της σίτισης.

Στοματικό στάδιο:

Ανατομικές ή νευρολογικές βλάβες μπορεί να ευθύνονται για μειωμένη στοματική αισθητικότητα και μυϊκή δύναμη και ελλιπή έλεγχο της γλώσσας ή των χειλιών. Ο χειρισμός και η προώθηση της τροφής δυσχεραίνεται, ο βλωμός διαφεύγει συχνά πρώιμα προς τον υποφάρυγγα, πριν προλάβει να ενεργοποιηθεί ο βαλβιδικός λαρυγγικός μηχανισμός προστασίας του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος (τραχεία, βρόγχοι, πνεύμονες) και η εισρόφηση (είσοδος του βλωμού στον πνεύμονα) απειλεί την υγεία του ασθενούς.

Φαρυγγικό στάδιο:

Η κατάποση σε αυτό το στάδιο μπορεί να καθυστερεί ή και να απουσιάζει. Η τροφή λιμνάζει ή «κολλάει» στα τοιχώματα και τις φαρυγγικές κοιλότητες, και η εισχώρηση τροφής στον λάρυγγα σε λάθος χρόνο μπορεί να οδηγήσει σε εισρόφηση και υποτροπιάζουσες λοιμώξεις.

Οισοφαγικό στάδιο:

Παθολογικά ανατομικά και νευρολογικά ευρήματα, όπως εκκολπώματα ή στένωση του οισοφάγου σε κάποιο σημείο του σωλήνα, μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα δυσφαγίας (παλινδρόμηση, πόνος)

Οι δυσφαγικοί αθενείς κινδυνεύουν από υποσιτισμό, αφυδάτωση και λοιμώξεις αναπνευστικού (πνευμονίες). Παρατεταμένες εισροφήσεις στους πνεύμονες, ιδίως σε ασθενείς με βεβαρημένο ιατρικό ιστορικό ή/και αναπνευστική δυσχέρεια, μπορεί να αποβούν μοιραίες. Οι διαταραχές στην κατάποση έχουν και ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις. Ένας ασθενής, για παράδειγμα, που βήχει συχνά κατά τη διάρκεια του γεύματος ή διαφεύγει η τροφή του από την στοματική κοιλότητα δεν μπορεί πλέον να συμμετέχει και να απολαύσει μια τόσο σημαντική οικογενειακή και κοινωνική εκδήλωση, όπως ένα γεύμα, με αποτέλεσμα την κοινωνική απομόνωση και εσωστρέφεια.

Πως θεραπεύεται η δυσφαγία;

Για την ορθή διάγνωση και αντιμετώπιση της δυσφαγίας απαραίτητη είναι η ταυτόχρονη παρουσία έμπειρου ΩτοΡινοΛαρυγγολόγου και εξειδικευμένου/νης Λογοθεραπευτή/τριας. Γίνεται με την χρήση ειδικού ενδοσκοπικού εξοπλισμού στο ιατρείο ή και κατ’ οίκον, αν η συνολική κατάσταση του εξεταζόμενου δεν επιτρέπει την μετακίνησή του. Σε κάποια περιστατικά απαιτείται η συνεργασία με κλινικό διαιτολόγο – διατροφολόγο ή ψυχολόγο.

Μετά την λήψη αναλυτικού ατομικού και ιατρικού ιστορικού και την συμπλήρωση ερωτηματολογίου από τον ασθενή ή τους συγγενείς και φροντιστές του, ο ασθενής υποβάλλεται σε μια λεπτομερή ωτορινολαρυγγολογική και λογοθεραπευτική εξέταση. Με την χορήγηση στην συνέχεια τροφών διαφορετικής μορφής και σύστασης υπό ενδοσκοπικό έλεγχο (FEES) και την βιντεοσκόπηση της καταποτικής διαδικασίας εντοπίζονται τα προβλήματα και αξιολογείται ο βαθμός επικινδυνότητας. Κατά την διάρκεια εξάλλου της εξέτασης ο λογοθεραπευτής με την χρήση κατάλληλων χειρισμών, ελέγχει την δυνατότητα εφαρμογής αλλαγών στην διαδικασία της κατάποσης, που συμβάλλουν στην (επαν)εκπαίδευση του ασθενούς σε ασφαλή καταποτικά πρότυπα. Η διαγνωστική διαδικασία απαιτεί ενίοτε και συμπληρωματικό εργαστηριακό απεικονιστικό έλεγχο (βιντεο-ακτινοσκόπηση κατάποσης, VFSS). Συντάσσεται αναλυτική έκθεση, η οποία παραδίδεται στον ασθενή και στον παραπέμποντα ιατρό, και όπου περιγράφεται με κάθε λεπτομέρεια η ενδεικνυόμενη θεραπευτική αγωγή, που προτείνεται.

Στόχος της θεραπείας είναι να μπορεί ο ασθενής να καταπίνει και να τρώει με ασφάλεια και επάρκεια. Οι στόχοι και το πρόγραμμα θεραπείας για την δυσφαγία προσαρμόζονται ανάλογα με την αιτιολογία, τη σοβαρότητα και τη φύση των προβλημάτων, σε συνδυασμό με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τις ανάγκες και τις επιθυμίες του ασθενή.